Podcast: Download
Een tijdje geleden stond in alle kranten te lezen dat rood vlees en bewerkt vlees kankerverwekkend zijn. Sommige kranten waren zelfs van oordeel dat het even kankerverwekkend is als roken. Maar hoe zit het in elkaar en wat is er echt van aan?
Een tijdje geleden stond in alle kranten te lezen dat rood vlees en bewerkt vlees kankerverwekkend zijn. Sommige kranten waren zelfs van oordeel dat het even kankerverwekkend is als roken. Maar hoe zit het in elkaar en wat is er echt van aan?
De tekst van vandaag is geschreven door Casey Dunlop komt uit Scienceblog cancerresearch UK en werd vertaald door Stefan Suetens en Rik Delaet.
Je hebt waarschijnlijk wel de krantenkoppen gelezen over het feit dat bewerkt vlees geclassificeerd is als een “zekere” oorzaak van kanker, en rood vlees als een “waarschijnlijke” oorzaak.
Deze beslissing, genomen door een gerespecteerd internationaal orgaan, werd zo hard verwacht door de media dat er sinds vorige week al heel wat gespeculeerd werd.
Maar het verband tussen bepaalde soorten vlees en bepaalde soorten kanker, in het bijzonder darmkanker, is geen ‘nieuw’ nieuws. Dit bewijs is zich al gedurende tientallen jaren aan het opbouwen en wordt ondersteund door heel veel degelijk onderzoek.
Desalniettemin is de aankondiging van vandaag belangrijk. Ze komt van het internationaal agentschap voor kankeronderzoek, kortweg het IARC, een groep van internationale experts die het bewijs over hoe waarschijnlijk het is dat bepaalde stoffen kanker veroorzaken – in dit geval meer dan 800 studies – kritisch onderzochten. Hun beslissing is van groot belang, vooral dan voor overheden en regulerende instanties.
Maar wat betekenen deze bevindingen in de praktijk? Hoeveel vlees mag een mens eten? En hoeveel kankergevallen worden er toegeschreven aan de consumptie van vlees?
We bekijken eerst even wat de classificaties van het IARC betekenen, hoe rood en bewerkt vlees het risico op kanker beïnvloeden en de waarschijnlijke grootte van dit effect.
Maar voor we verder gaan, even duidelijk: ja, een dieet dat veel vlees bevat is niet goed voor je. Maar een steak, ontbijt met spek of een worstenbroodje een paar keren per week is waarschijnlijk niet iets om je zorgen over te maken. De risico’s die hiermee gepaard gaan zijn over het algemeen veel lager dan bij andere zaken die aan kanker gelinkt worden, zoals bijvoorbeeld roken.
Wat is “rood” en “bewerkt” vlees?
Eerst, even wat definities.
Rood vlees is, zoals de naam het zegt, al het vlees dat een donkerrode kleur heeft voor het bereid wordt. Dit is vlees zoals runds en lams, maar varkensvlees valt er ook onder.
Bewerkt vlees is vlees dat niet vers verkocht wordt maar wel gedroogd, gezouten, gerookt, of op een andere manier bewaard wordt. Dit zijn etenswaren zoals spek, gedroogde worst, hotdogs, salami en pepperoni. Verse hamburgers en gehakt vallen hier niet onder.
Beide types zijn verschillend van wit vlees, waaronder verse kip of kalkoen en vis valt. Deze twee laatsten lijken geen verhoogd risico met zich mee te brengen.
Het bewijs tot nu toe.
Er is nu een overvloed aan bewijs dat darmkanker meer voorkomt bij de mensen die het meeste rood en bewerkt vlees eten. Het werd eerder al vermeld op de website van NHS Choices en door het Wereldkankeronderzoeksfonds (WCRF). Vewijzingen hiernaa vind je in het origineel artikel.
Er is ook groeiend bewijs voor een mogelijk verband met zowel maagkanker als pancreaskanker, maar hier lijkt het verband minder duidelijk dan bij darmkanker.
Het meest overtuigende bewijs van een verband met darmkanker komt van een analyse uit 2011 door onderzoekers bij het wereldkankeronderzoeksfonds. Zij hebben de resultaten van verschillende voorgaande studies gebundeld om een duidelijk overzicht te krijgen.
Ze hebben de data gegroepeerd volgens zij die het meeste rood en bewerkte vlees aten, en zij die het minste aten. Een belangrijke bevinding van het WCRF is dat het rode vlees en het bewerkte vlees niet even schadelijk zijn: bewerkt vlees is sterker verbonden met darmkanker dan rood vlees.
De resultaten gaven aan dat zij die het meeste bewerkt vlees aten ongeveer 17% meer kans hadden om darmkanker te ontwikkelen vergeleken met zij die het minste aten.
17% lijkt veel, maar het is een relatief risico. Laten we dit dus even in perspectief plaatsen en in absolute cijfers uitdrukken. Hou er rekening mee dat dit schattingen zijn, ieders individuele risico zal verschillen aangezien er met veel factoren rekening moet worden gehouden.
We weten dat bij elke 1000 mensen in het Verenigd Koninkrijk er ongeveer 61 ooit darmkanker zullen krijgen. Zij die het minste bewerkt vlees eten zullen waarschijnlijk minder risico lopen dan de rest van de populatie, ongeveer 56 personen per 1000.
Als dit klopt, dan suggereert de analyse van het WCRF dat onder de mensen die het meeste vlees eten er ongeveer 66 per 1000 zullen zijn die darmkanker ontwikkelen. Dat zijn 10 gevallen per 1000 meer dan de andere groep.
Hoe veroorzaakt rood en bewerkt vlees kanker?
Onderzoekers zijn nog steeds bezig om uit te zoeken hoe bewerkt vlees kankercellen veroorzaakt, maar de grote boosdoener lijken stoffen te zijn die in het vlees worden teruggevonden.
In rood vlees lijkt het probleem te beginnen wanneer heem – een onderdeel van hemoglobine, het rode pigment in het bloed – in onze darmen wordt afgebroken tot een familie van stoffen die N-nitroso verbindingen worden genoemd. Deze stoffen zouden de cellen van de darmwand beschadigen, met als gevolg dat weer andere cellen zich meer moeten vermenigvuldigen om dat te herstellen. Net omdat er meer cellen moeten vermenigvuldigen, is er een grotere kans op fouten in het DNA van die cellen, de eerste stap naar kanker.
Daarenboven bevat bewerkt vlees stoffen die in de ingewanden N-nitroso verbindingen aanmaken, zoals bewaarmiddelen met nitrieten.
Het bereiden van vlees op hoge temperaturen, zoals grillen of barbecueën, kan ook stoffen aanmaken die de kans op kanker laten toenemen. Deze stoffen worden over het algemeen ook meer aangemaakt in rood en bewerkt vlees in vergelijking met ander vlees.
Maar er zijn ook andere theorieën. Sommige studies geven aan dat het ijzer in het rood vlees een rol kan spelen, terwijl andere studies suggereren dat bacteriën in de ingewanden ook een ondersteunende rol hebben.
Ondanks alles wat je hoort, gaat het niet om de kwaliteit van het vlees, of het nu van de lokale slager komt of van de supermarkt. Het bewijs tot nu toe toont aan dat het waarschijnlijk de bewerking van het vlees of stoffen die van nature in vlees aanwezig zijn die het risico op kanker doen toenemen.
Wat betekent deze beslissing van het IARC?
Wat ook het onderliggende mechanisme is, er is nu genoeg bewijs voor het IARC om te besluiten dat bewerkt vlees “zeker” kanker veroorzaakt en dat rood vlees “waarschijnlijk” kanker veroorzaakt. Maar om goed te begrijpen wat dit betekent, moet je een en ander weten over de categorieën die het IARC hanteert.
Wanneer het IARC het bewijs voor een specifiek risico evalueert, plaatsen ze dit in een bepaalde groep. Dit toont aan hoe zeker ze zijn dat het kanker veroorzaakt bij mensen.
Groep 1: veroorzaakt kanker.
Groep 2A: veroorzaakt waarschijnlijk kanker.
Groep 2B: veroorzaakt mogelijk kanker.
Groep 3: niet classificeerbaar als een bron van kanker.
Groep 4: Veroorzaakt waarschijnlijk geen kanker.
Bewerkt vlees is geclassificeerd als een “zekere” oorzaak van kanker. Het zit dus groep 1, en men noemt het een groep-1-carcinogeen. Daarmee zit het in dezelfde groep als roken en alcohol. Rood vlees is een “waarschijnlijke” oorzaak van kanker, een groep-2A-carcinogeen. Het zit in dezelfde groep als ploegenwerk. Dit mag dan wel alarmerend klinken, maar je moet in het achterhoofd houden dat dit aangeeft hoe zeker het IARC is dat het rood en bewerkt vlees kanker veroorzaken, niet hoeveel kanker ze veroorzaken.
Even een tekst uit een artikel over een besluit van het IARC over dieseluitstoot geëvalueerd werd, en we één van de experts in de oorzaken van kanker werd geinterviewd:
Zoals professor Phillip uitlegt: “Het IARC doet aan ‘gevaarherkenning’, niet aan ‘risico-evaluatie’.”
“Dat klinkt misschien wat technisch, maar het betekent dat het IARC niet zegt hoe sterk een bepaalde stof kanker veroorzaakt, maar enkel of het dit doet of niet”, zegt hij.
Om een analogie te maken: denk aan bananenschillen. Ze kunnen zeker ongevallen veroorzaken, zegt Phillips, maar in de praktijk komt dit slechts zelden voor, tenzij je in een bananenfabriek werkt. Ook de verwondingen die je oploopt door uit te schuiven over een bananenschil zijn over het algemeen niet zo erg als, bijvoorbeeld, betrokken zijn bij een verkeersongeval.
Maar onder een gevaarherkenningsysteem zoals dat van het IARC zouden bananenschillen en auto’s in dezelfde categorie vallen, ze veroorzaken beide met zekerheid ongevallen.
Om het even in perspectief te zetten: laat ons eens de effecten van het rode en bewerkte vlees vergelijken met roken.
Het bewijs dat bewerkt vlees kanker veroorzaakt, is zo sterk als het bewijs voor tabak, maar het risico bij tabak is veel groter.
Kanker veroorzaakt door tabak is goed voor 86% van de longkankers en daarmee ook goed voor 19% van alle kankers.
Kanker veroorzaakt door bewerkt en rood vlees is goed voor 21% van de darmkankers en daarmee ook goed voor 3% van alle kankers.
In het Verenigd Koninkrijk zouden er 64.500 minder gevallen van kanker zijn als niemand rookte, en er zouden 8.800 minder gevallen zijn als niemand bewerkt of rood vlees at.
In 2011 schatten wetenschappers dat ongeveer 3 per 100 gevallen van kanker in het Verenigd Koninkrijk te wijten waren aan een overconsumptie van rood en bewerkt vlees, dus 8.800 gevallen per jaar. Vergelijk dit met 64.500 gevallen elk jaar door roken, goed voor 19% van het totaal.
Wat betekent dit voor maaltijden?
Heeft rood en bewerkt vlees nog een plaats in een gezond dieet?
Niets van dit alles betekent dat een enkele vleesrijke maaltijd slecht voor je is. Wat het wel betekent, is dat over een langere tijdsperiode regelmatig grote hoeveelheden rood en bewerkt vlees eten , waarschijnlijk niet de beste aanpak is voor een lang en gezond leven. Vlees kan je eten in kleinere, redelijke, hoeveelheden, het is een goede bron van eiwitten, ijzer en zink. Het gaat erover dat je nadenkt en niet te veel en te vaak vlees eet.
Maar hoeveel is dan een redelijke hoeveel vlees? Deze vraag is moeilijker te beantwoorden. Tot nu toe geeft het bewijs niet weer welke hoeveelheid in termen van risico op kanker te veel is. Alles dat we kunnen zeggen is dat over het algemeen het risico kleiner is als je minder eet. Gebaseerd op een hele resem gezondheidsadviezen raadt de overheid aan mensen die meer dan 90 gram (gekookt gewicht) per dag rood of bewerkt vlees eten om dit terug te brengen tot 70 of minder gram per dag.
Hoe ziet een dergelijke portie eruit?
Stel je eet een Engels ontbijt met twee worstjes, 60 gram, en drie repen spek, 75 gram, als ontbijt. Als lunch neem je een broodje met twee sneden ham, 50 gram, en ’s avonds een bord spaghetti bolognaise, 100 gram gehakt. Dit brengt het totaal op 285 gram vlees. Als je slechts één worstje eet, 30 gram, en een reep spek, 25 gram, ’s middags kip of tonijn neemt in plaats van ham en ’s avonds minder gehakt en meer bonen en andere groenten in je saus verwerkt, stel dat je maar 15 gram gehakt hebt, kom je aan 70 gram per dag, wat de aanbevolen dagelijkse limiet is.
Dus als je nogal een vleeseter bent en je maakt je zorgen over kanker, dan is het wijs om wat te minderen. Dat betekent niet dat je enkel en alleen tofu moet gaan eten, tenzij je dat wil. Het betekent dat je moet proberen minder en kleinere porties te eten door bonen en peulen toe te voegen of te vervangen door kip of vis. Zoals daarstraks al vermeld is er geen sterk bewijs tussen kanker en vers wit vlees zoals kip of vis.
Ons advies blijft hetzelfde: eet veel vezels, fruit en groenten. Minder met rood en bewerkt vlees en zout, en let op je alcoholgebruik. We vallen misschien in herhaling, maar het is waar: gezond leven doe je met mate.
Behalve dan bij roken: dat is altijd slecht voor je.
In dat boek haalt Goldacre ferm uit naar de nutriëntenindustrie die mensen allerlei fabels aanpraten opdat deze hun supplementen zouden kopen.
Goldacre zei:
Eet veel fruit en groenten en leef verder in alle opzichten zo gezond mogelijk. Doe iedere dag aan lichaamsbeweging, zorg ervoor dat je niet te dik wordt, drink niet te veel alcohol, rook niet en laat je niet afleiden van echte, fundamentele, simpele oorzaken van een slechte gezondheid.
Wees de eerste om te reageren