De laatste logische misvattingen

Play
Transcript
Goeiedag, ik ben Jozef Van Giel en dit is de podcast “kritisch denken”.
Het is vandaag 26 April 2009 en dit is de tiende aflevering van deze podcast.
Deze aflevering is ook het laatste deel van een reeks die gaat over logische misvattingen.De tekst van deze reeks is gebaseerd op een vertaling van een tekst van Steven Novella van “The Skeptics guide to the Universe”. De originele tekst heet “Logical fallacies” en je kan het vinden op hun website. Vanaf mijn website kan je een link vinden naar dat document.In de vorige aflevering hadden we het over een aantal misvattingen die gaan over vereenvoudiging. De laatste misvattingen die we deze week behandelen, worden dikwijls gebruikt als de andere niet meer werken.

De schuivende doelstelling

Een methode van ontkenning waarbij de criteria voor het “bewijs” of aanvaarding willekeurig verschoven worden buiten het bereik van de bestaande bewijzen. Creationisten zijn het bekendst om deze misvatting. In Darwin’s tijd, argumenteerden ze dat, opdat evolutie waar zou zijn, er een overervingmechanisme zou moeten bestaan dat nieuwe variaties in staat stelt om doorgegeven te worden zonder dat ze opnieuw verdwijnen in de rest van de populatie. Mendel’s ontdekking van “genen” was het mechanisme dat verwacht werd. Toen argumenteerden de creationisten dat als evolutie waar zou zijn, er veel overgangsfossielen zouden moeten zijn, maar geen enkele hoeveelheid aan ontdekkingen van overgangsfossielen lijkt genoeg te zijn om hen te overtuigen. Volgens Intelligent Designers zijn er bepaalde biologische paden voor sommige biologische structuren die niet kunnen verklaard worden door evolutie., Maar steeds opnieuw vinden wetenschappers verklaringen voor evolutionaire paden. Dus zoeken de creationisten gewoon naar nieuwe bevindingen die nog niet verklaard werden en gaan zo gewoon verder met het verschuiven van de doelstelling.

Reductio ad absurdum

In formele logica, de reductio ad absurdum is een verantwoord argument. Het volgt de vorm dat als alle premissen als waar aangenomen worden, het noodzakelijkerwijze leidt tot een absurde (onware) conclusie zodat automatisch minstens één van de premissen vals moet zijn. Deze techniek wordt regelmatig in de wiskunde toegepast. Vooral om te bewijzen dat iets niet kan bestaan.
De term wordt hier eerder gebruikt om te wijzen op het misbruik van deze wijze van argumenteren, door de logica uit te breiden om een absurd besluit te forceren. Bijvoorbeeld, een Ufo enthousiasteling betoogde ooit dat als je sceptisch was over het bestaan van buitenaardse bezoekers, je ook sceptisch moet zijn over het bestaan van de Grote Chinese Muur, aangezien je deze ook nog nooit persoonlijk gezien heb. Dit is een foutieve Reductio ad absurdum omdat hij andere bewijzen dan persoonlijke ooggetuigenis, en logische gevolgtrekking verwaarloost. Concreet, sceptisch zijn over UFO’s vereist niet dat men sceptisch is over het bestaan van de Grote Muur.

Inconsistentie

Bepaalde criteria of regels toepassen op één geloof, bewering, argumentatie of standpunt, maar niet op andere. Bijvoorbeeld, sommige consumentenverenigingen argumenteren dat we een strengere regelgeving voor het voorschijven van geneesmiddelen nodig hebben om hun veiligheid en werking te verzekeren, maar argumenteren tegelijk dat medische kruiden (eigenlijk zijn kruiden ook medicamenten) verkocht zouden moeten worden zonder enige reglementering voor hun veiligheid en werking.

Inconsistentie is soms heel moeilijk terug te vinden. De wet Colla op de reglementering van alternatieve geneeswijzen is ook een voorbeeld van inconsistentie omdat alle geneeswijzen, alternatief of niet, op dezelfde manier zouden moeten behandeld worden om gereglementeerd te geraken. De wetgeving rond alternatieve geneeswijzen voert echter een verschillende regelgeving in voor alternatieve dan voor reguliere geneeskunde.
Valse analogie
Dit is elk argument dat gebaseerd is op een analogie die niet opgaat omwille van belangrijke verschillen tussen de situaties die vergeleken worden.

Stroman

Dit is een betoog tegen een standpunt dat je je tegenstanders in de mond legt omdat het gemakkelijk te weerleggen is. Dat is comfortabeler dan het werkelijke standpunt van je tegenstanders aan te pakken. Deze misvatting bestaat erin de visie van de tegenstander zo verkeerd voor te stellen dat ze gemakkelijk kan aangevallen worden.
UFO voorstanders (en veel andere echte believers) wijzen sceptici dikwijls terecht door te zeggen dat ze alles verwerpen wat ze niet kunnen zien met hun eigen ogen. Dit is een stroman argument omdat wetenschappers logische gevolgtrekking als een verantwoorde methode aanvaarden. Ook metingen van parameters die de mens met zijn zintuigen niet kan waarnemen worden in de wetenschap voortdurend gebruikt. Ik heb nog nooit een zwart gat gezien, maar ik aanvaard hun bestaan omdat de bewijzen heel sterk tot hun bestaan doen besluiten.

Alternatieve geneeswijzen zeggen nogal gemakkelijk dat hun therapie “holistisch” is. Wat het woord “holistisch” dan echt betekent is meestal niet duidelijk. Als je hen vraagt wat ze met dat woord bedoelen, krijg je een nogal verwarde uitleg zoals: “Wij behandelen niet de ziekte op zich, maar wel de patiënt in zijn geheel”. Wat er dan precies gedaan wordt is niet helemaal duidelijk en als je die vraag stelt, dan krijg je een soort uitleg over energie in je lichaam en zo. De manier waarop het woord energie hier dan wordt gebruikt heeft echter helemaal niets te maken met energie zoals het gedefinieerd wordt in de wetenschappen. Daaraan zal ik nog een aparte uitzending wijden.
Een andere uitleg die dan gegeven wordt is iets over de westerse en de oosterse manier van denken, waarbij westerlingen zich enkel bezig houden met de delen terwijl de oosterlingen zich met het geheel bezig houden. Daarbij worden dan meestal de magische woorden uitgesproken: “Het geheel is meer dan de som van de delen”. Hiermee suggereert men dat men in het “westerse” denken enkel kijkt naar de delen en in het “oosterse” denken men het geheel bekijkt. In één ruk wordt daarbij gesuggereerd dat de algemeen aanvaarde manier van wetenschappelijk denken en geneeskunde bedrijven overeenkomt met de “westerse deeltjes” theorie terwijl de alternatieve geneeswijzen net zoals de oosterse filosofie de “oosterse holistische” benadering volgen. Met oosters bedoelt men dan meestal de landen waar het boeddhisme beleden wordt. Dan denkt men vooral aan India, China en Japan. Het is zeker interessant om op te merken dat deze uitspraken altijd komen van westerlingen.
Daar is heel wat over te zeggen. Ten eerste is de opdeling van het wetenschappelijk denken in een oosterse en een westerse filosofie verkeerd. Als je naar de werkelijkheid kijkt, dan stel je vast dat het oosten heel sterk meedoet met het traditionele wetenschappelijke denken. Japan staat al decennia aan de top van de wetenschappelijke activiteiten. China is in sneltreinvaart in het wetenschappelijk en technologisch tijdperk aan het stappen en India heeft ook al een lange wetenschappelijke traditie. India heeft al verscheidene Nobelprijswinnaars afgeleverd waaronder astronoom Subrahmanyan Chandrasekhar.
Het oosten heeft zeker een belangrijke toegevoegde waarde geleverd aan de wetenschappelijke en technologische methodes. Door een verschil in cultuur met het westen, zullen ze zaken dikwijls vanuit een andere invalshoek benaderen. Een voorbeeld daarvan zijn alle technieken rond integrale kwaliteitszorg in de industrie die uit Japan komen. Zulke verbeteringen worden heel snel in de wetenschappelijke methodes opgenomen. Het mooie aan de wetenschappelijke methoden is dat het geen statische verzameling is van principes en methodes, maar voortdurend evolueert en verbeterd wordt. De wetenschappelijke methodologie is universeel en cultuuronafhankelijk. Ze staat open voor elke vorm van verbetering, onafhankelijk vanuit welke hoek die verbeteringen komen. Volgens mij bestaat er dus niet zoiets als een westerse en een oosterse wetenschappelijke methode. Er bestaat alleen zoiets als goede wetenschap en slechte wetenschap. Beiden worden overal ter wereld beoefend door zowel westerlingen als oosterlingen.
In mijn tweede bedenking over “holistisch” wil ik aangeven dat dit een stroman argument is. Met de fameuze uitspraak “het geheel is meer dan de som van de delen” beweert men dat men in het westen, of meer algemeen traditionele wetenschap of geneeskunde zich enkel bezig houdt met de delen en niet met het geheel. Laten we even kijken naar de feiten. Een mooi voorbeeld van de wetenschappelijke vooruitgang, dat waarschijnlijk bij veel mensen tot de verbeelding zal spreken is de uitvinding van het vliegtuig. Is het niet fantastisch dat de mens in staat is om een toestel van meer dan 400 ton te bouwen dat kan vliegen, en dan nog aan een snelheid van 900 km/u? Dat is allemaal mogelijk dankzij de wetenschap. Wel, ik wil nu de eerste vliegtuigingenieur tegenkomen die zich enkel bezig houdt met de onderdelen van het vliegtuig. Al die onderdelen samen in een hangaar legt en dan wacht tot het geheel de lucht in gaat. De werkelijkheid is natuurlijk dat je, om een vliegtuig te kunnen bouwen, je je zowel met het geheel als met de delen moet bezig houden. Het succes van het ingenieursvak bevindt zich juist in de kunst om een groot probleem van boven naar onder (top down) te analyseren en het dan van onder naar boven (bottom up) opnieuw synthetiseren. Maar beiden zijn belangrijk. Als niemand zich bezig houdt met het geheel, dan zal je onmogelijk iets werkbaars kunnen realiseren. Maar als niemand zich bezig houdt met de details, dan zal er ook niets van in huis komen.
Hetzelfde geldt in de geneeskunde. Het is natuurlijk belangrijk om de mens als geheel te bekijken, maar het is ook belangrijk om alle aparte elementen te begrijpen en in te zien hoe die in het geheel werken. Dat doet men ook in de geneeskunde. Een zeer belangrijk vak voor aspirant artsen is anatomie. WikipediA definieert anatomie als volgt: Anatomie (Oudgrieks: ἀνά (aná), op,open, en τομή (tomé), snede) is de tak van biologie die de structuur en de organisatie van organismen behandelt. Het behandelt dus de studie van elk onderdeel van het lichaam en de samenhang van deze delen tot het volledige lichaam. Het is een zeer zwaar vak en heel veel studenten falen op dit punt. Alternatieve genezers echter, trekken dikwijls hun neus op voor dit vak, met de argumentatie “wij denken Holistisch”. Ik denk echter dat ik met het voorbeeld van het vliegtuig aangetoond heb dat je zonder een goede kennis van de onderdelen, onmogelijk tot een goed inzicht kan komen van het geheel.
Als ik nu een klassieke uitspraak uit de geneeskunde neem, dan zegt die bijvoorbeeld: “Je moet meer bewegen”. Er zijn heel veel redenen waarom deze raad gegeven wordt. Één ervan is dat als je weinig beweegt, er een kans bestaat dat er bloedklonters in de aders van je benen ontstaan die dan naar je hersenen migreren waar ze een trombose kunnen veroorzaken. Is dit geen mooi voorbeeld van kijken naar het geheel?

Een ander klassiek voorbeeld van een stroman argument wordt gebruikt door creationisten die zeggen dat het toch onmogelijk is dat al het leven geëvolueerd is door puur toeval. Er is nog nooit een evolutiebioloog geweest die dat beweerd heeft. Evolutie is geen toeval. Het belangrijkste mechanisme in de evolutie is natuurlijke selectie en dat heeft niets met toeval te maken. Ik kom hier nog uitgebreid op terug in een latere aflevering waar ik het over de evolutietheorie zal hebben.

Tautologie

Een tautologie is een argumentatie die een cirkelredenering gebruikt, wat betekent dat het besluit ook de premisse is. De structuur van zo’n argument is A=B, bijgevolg is B=A, alhoewel de premisse en het besluit op een verschillende manier kan geformuleerd zijn zodat het niet onmiddellijk duidelijk is dat beiden hetzelfde betekenen. Bijvoorbeeld, zeggen dat therapeutic touch werkt omdat het de levenskrachten manipuleert is een tautologie omdat de definitie van therapeutic touch vermeende manipulatie (zonder aanraking) is van de “levenskrachten”.

Een tautologie die ik al van gelovigen gehoord heb is dat de bijbel het woord van God is omdat het zo in de bijbel geschreven staat.

Besluit

Dat was de lijst van logische misvattingen.
Hoe meer je het onderzoeken van argumenten op hun premissen en logische misvattingen oefent, hoe beter je er in wordt. Ik denk dat je zal vaststellen dat het de beste methode is om verschillen in feitelijke besluiten te vinden. Het helpt ook in die zin dat het de persoonlijke, emotionele inhoud van een discussie wegneemt; als men zich focusseert op feiten en logica zal de discussie minder persoonlijk neigen te worden.
Tenslotte zijn de belangrijkste argumenten die op deze manier onderzocht moeten worden je eigen argumenten.
In de volgende afleveringen zullen we verschillende zaken op hun wetenschappelijkheid onderzoeken en gebruik maken van deze lijst om de redeneerfouten te vinden.

Citaat
Tenslotte hebben we nog het citaat van deze aflevering:
Het citaat van deze week komt uit het boek “over de oorsprong der soorten” van Charles Darwin. Alhoewel dit boek 150 jaar geleden geschreven is, is het nog altijd verrassend actueel en ondanks het feit dat dit een wetenschappelijk werk is, is het zeer leesbaar geschreven. Je hoeft geen wetenschappelijke opleiding te hebben om het te begrijpen. Alleen een open geest. Je zal versteld staan hoeveel tegenargumenten Darwin al geanticipeerd heeft. Je zal zien dat waarschijnlijk niemand die de evolutietheorie bekritiseert, ooit dit boek gelezen heeft. Op pagina 485 schrijft Darwin:

“Wanneer wij niet langer naar een organisch wezen kijken zoals een wilde naar een schip kijkt, als naar iets dat zijn begripsvermogen geheel te boven gaat; wanneer wij elk product van de natuur beschouwen als iets dat een geschiedenis achter zich heeft; wanneer wij iedere complexe structuur en elk instinct beschouwen als de optelsom van talrijke inrichtingen, alle nuttig voor de bezitter, bijna op dezelfde wijze als wanneer wij een grote uitvinding beschouwen als de optelsom van de arbeid, de ervaring, het verstand en zelfs de blunders van talloze werklieden; wanneer wij elk organisch wezen aldus beschouwen, hoeveel interessanter –ik spreek uit ervaring—zal de studie van de natuurlijke historie dan niet worden!”

2 Reacties

  1. Paul zei:

    Beste Jozef Van Giel,

    Kunt u mij een goed leesbaar (Nederlands) boek over Logica aanraden?
    Ik geniet van uw podcast. Wat een prachtig initiatief.

    Hartelijke groet,

    Paul Brussee

    12 juli 2009
    Antwoord
  2. Jefke zei:

    Beste Paul,
    Het spijt me dat ik zo laat reageer, op reis, IJsland is gewoon prachtig. En nu de foto's verwerken.

    Logica is eigenlijk een discipline uit de wiskunde die over het algemeen in de humaniora wordt onderwezen en bovendien veel gebruikt wordt in digitale technieken en informatica. Momenteel heb ik niet direct een boek in mijn achterhoofd, maar als het dat is wat je bedoelt, dan wil ik wel even verder zoeken.

    Als je het specifiek hebt over fouten in de logica (zoals logische misvattingen) dat is een abonnement op een sceptisch tijdschrift (WoW van Skepp of “Skepter” van Skepsis in Nederland) zeker de moeite waard. Het geeft onmiddellijk praktijkvoorbeelden en een expert werkt ze uit.
    Je kan ook het “skeptisch lessenpakket” gratis downloaden bij skepp: http://skepp.be/node/492

    Ik heb enkele boeken gelezen die zeer interessant zijn: “Pale Blue dot” en “Deamon haunted house” van Carl Sagan. Ik denk dat ze ook in het Nederlands bestaan.
    Dan is er ook nog “Flim Flam” van James Randi dat door de meeste sceptici als een standaard boek aangezien wordt.
    Meer boeken in het nederlands kan je hier vinden: http://www.skepsis.nl/boekenlijst.html
    Hopelijk brengt dit je verder.

    11 augustus 2009
    Antwoord

Laat een antwoord achter aan Paul Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.